Uşaqların sağlam qidalanması: Fiziki və zehni inkişafda əsas faktor
Uşaqların sağlam inkişafı üçün düzgün qidalanma çox vacibdir. İlk illərdən başlayaraq qəbul edilən qidalar uşağın fiziki, zehni və psixoloji inkişafında mühüm rol oynayır. Sağlam qidalanma, yalnız orqanizmin enerji və qida maddələri ilə təmin olunması deyil, eyni zamanda xəstəliklərdən qorunmaq, güclü immun sistemə sahib olmaq və sağlam həyat tərzini formalaşdırmaq deməkdir.

Uşaqların gündəlik rasionu zülallar, karbohidratlar, yağlar, vitaminlər və minerallarla zəngin olmalıdır. Bu qidalar orqanizmin normal fəaliyyətini təmin edir. Uşaqlıq dövrü insan həyatının ən həssas və formalaşdırıcı mərhələsidir. Bu dövrdə qəbul edilən qidalar uşağın fiziki inkişafına, beyin fəaliyyətinə və immun sisteminin möhkəmlənməsinə birbaşa təsir göstərir. Uşaqların sağlam qidalanması onların gələcək həyat keyfiyyətini müəyyən edən əsas faktorlardan biridir. Təbii, vitamin və minerallarla zəngin qidalar uşağın orqanizmini gücləndirir və onu bir çox xəstəliklərdən qoruyur. Valideynlər düzgün qidalanmanı həyat tərzinə çevirməli və bunu nümunə ilə uşaqlara öyrətməlidirlər. Onun sözlərinə görə, uşaqlara verilən qidalar gigiyenik baxımdan təhlükəsiz olmalı, təzə və düzgün bişirilmiş şəkildə təqdim edilməlidir. Müxtəlif yaş dövrlərində uşaqların qida ehtiyacları dəyişir. Məsələn, körpəlik dövründə ana südü əsas qida mənbəyi olmalıdır. Daha sonrakı dövrlərdə isə bərk qidalara keçid mərhələli və diqqətli şəkildə həyata keçirilməlidir. Gündəlik rasionda müxtəlif rəngli meyvə və tərəvəzlərə üstünlük verilməlidir. Onlar antioksidantlar, vitaminlər və lif baxımından zəngindir. Fast food, qazlı içkilər, çox şəkərli məhsullar və konservləşdirilmiş qidalardan uzaq durmaq vacibdir. Bu cür qidalar artıq çəki, diabet, ürək-damar xəstəlikləri kimi problemlərə səbəb ola bilər.

Həkim pediatr Kəmalə Rüstəmova deyir ki, qeyri-sağlam qidalanma uşaqların inkişafını ləngidə, immun sistemini zəiflədə və bir sıra ciddi xəstəliklərə zəmin yarada bilər. Fast food, qazlı içkilər, yüksək şəkər və trans yağlarla zəngin məhsullar piylənmə, şəkərli diabet, qəbizlik və ürək-damar xəstəlikləri riskini artırır. Bununla yanaşı, bu cür qidalanma uşaqda diqqət pozuntusu, yuxusuzluq və davranış problemlərinə də səbəb ola bilər. Valideynlər övladlarının sağlam gələcəyi naminə onların qidalanma vərdişlərinə ciddi nəzarət etməlidirlər: “Fast food, qazlı içkilər, çips və şirniyyatlar uşaqlarda piylənmədən tutmuş, zehni yorğunluğa və davranış pozğunluqlarına qədər bir çox fəsadlara səbəb olur. Əgər düzgün qidalanma olmazsa, uşağın immuniteti zəifləyir, xəstəliklərə qarşı müqaviməti azalır. Uşaqların qida rasionunda yüksək şəkər, trans yağ və süni əlavələr çoxluq təşkil etdikdə, onların inkişafı ləngiyir, piylənmə, mədə-bağırsaq problemləri və hətta 2-ci tip diabet riski artır. Davamlı olaraq qeyri-sağlam qidalarla qidalanan uşaqlar piylənmə və artıq çəki, həzm problemləri -qəbizlik, mədə ağrısı, davranış çətinlikləri, zəif sümük inkişafı kimi problemlərlə üzləşirlər. Bütün bunlarla qarşılaşmamaq üçün uşaqlar üçün daha çox evdə hazırlanan təbii qidalara üstünlük verilməlidir. Şəkər və süni əlavələrdən uzaq durmaq, rasiona tərəvəz, meyvə, süd məhsulları əlavə etmək, qida saatlarına riayət etmək vacibdir”.

Qida təhlükəsizliyi Hərəkatının rəhbəri, sağlam qidalanma mütəxəssisi Məhsəti Hüseynovanın sözlərinə əsasən, uşaqlar üçün düzgün qidalanma çox vacibdir, çünki onların bədəninin həm fiziki, həm də zehni inkişafı davam edir. Gündəlik qida rasionunda mütləq zülal, karbohidratlar, yağlar və vitamin-mineral balansı nəzərə alınmalıdır. Zülal mənbəyi olaraq yumurta, süd məhsulları (süd, qatıq, pendir), balıq və toyuq ətindən istifadə etmək olar. Karbohidrat olaraq isə təbii, işlənməmiş çörək məhsulları və meyvələr önəmlidir. Uşaqların qidalanmasında faydalı yağlar da yer almalıdır, məsələn, zeytun yağı və ya qoz, fındıq kimi yağlı toxumlar. Gün ərzində az porsiyalarla, lakin tez-tez qidalanmaq daha məqsədəuyğundur. Bu, uşaqların enerjili qalmasına və yorğun olmamasına kömək edəcəkdir. Səhər yeməyi uşaqlar üçün ən vacib qidadır, çünki uzun gecə saatlarından sonra bədənə enerji vermək lazımdır. İdeal səhər yeməyində zülal və karbohidrat balansına diqqət edilməlidir. Yumurta, süd, pendir, qatıq kimi zülal tərkibli qidalar məsləhət görülür. Bununla yanaşı, tam taxıllı çörək və ya qoz-fındıq kimi sağlam yağlar da səhər yeməyində yer almalıdır. Meyvə də səhər yeməyinə əlavə edilə bilər, çünki təbii şəkər və vitaminlərlə zəngindir. Bu qidalar uşaqlara gün ərzində enerjili qalmağa kömək edəcək.

Şəkərli içkilər və yüksək kalorili şirniyyatlar uşaqların sağlamlığına mənfi təsir edir. Bu cür qidalar qısa müddət ərzində qan şəkərini sürətlə artırır, lakin sonra tez bir zamanda azalır, nəticədə uşaq özünü yenidən ac və yorğun hiss edir. Bu da onların gün ərzində fokuslanmasına və dərslərdəki məhsuldarlığına mənfi təsir edir: "Şəkərli içkilər həm də orqanizmdə su balansını pozur, çünki bədən daha çox toksin atmağa çalışır. Bunun əvəzinə, uşaqlara daha çox su içmək tövsiyə olunur. Su bədənin toksinləri atmasına və qidaların daha yaxşı həzm edilməsinə kömək edir".